İşletmelerin ulusal ve uluslararası pazarlarda kendini tanıtma araçlarından biri olan fuarların ülke ekonomisine katkıları yadsınamaz. Gittikçe artan rekabet ortamında fuarların işletmelere yeni pazar alanlarının yaratılması, hazır müşteri portföyünün oluşması, ürünlerinin tanıtımı ve pazara sunumu, yurt dışına açılma vb. olanakları sağladığını söyleyebiliriz. Kısacası fuarlar, işletmelerin varlıklarını güçlendirmeleri ve sürdürebilmeleri açısından oldukça büyük bir öneme sahiptir. Fuarlar işletmeler için ne kadar önemli ise devletler içinde ülke ekonomisine sağladıkları katkılardan dolayı aynı öneme sahiptir. Bu nedenle de devletlerin ekonomik kalkınma ve sosyal refahı sağlamak için kullandığı araçlardan biriside fuarları teşviktir. Bu çalışmada, devlet tarafından sağlanan fuar teşvikleri ile birlikte Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) tarafından sağlanan teşvikler ve markalaşmaya yönelik devlet tarafından sağlanan teşvik düzenlemeleri de ele alınacaktır.
Fuarlara İlişkin Mali Destekler (Teşvikler)
ABSTRACT / FINANCIAL SUPPORT FOR FAIRS (INCENTIVES)
The contribution of fairs to a country’s economy cannot be denied as they are one of the means of introducing a country in the national and international markets. In the increasingly competitive environment, fairs open ways for new market areas for businesses, ready-made customer portfolio, presentation of products, presentation of prizes of new products, expanding business abroad. In short, fairs are of great importance for companies to strengthen and sustain their existence. Considering the profits and advantages they offer to a country’s economy, they are of the same importance to the states as they are to the companies. Therefore, governments encourage fairs as a way to promote economic development and social welfare. In this study, incentives provided by the government and by KOSGEB (Small and Medium Industry Development Organization) and state-sponsored incentive schemes for branding will be discussed.
KOSGEB
I- GİRİŞ
Değişen dünya ekonomik düzeninde ticaretin serbestleşmesi ile birlikte en uzak bölgelere dahi mal ve hizmet ihracının mümkün olması ülkelere ekonomik büyüme yolunu açmıştır. Bir diğer ifadeyle günümüz dünyasında üretilen bir ürünün alıcısı, o ürünün üretildiği ülkedeki tüketiciler değil, tüm dünya tüketicileridir. İşte fuarlar, hem ulusal hem de uluslararası alandaki alıcı ve satıcıların ortak bir noktada buluştuğu mekânlardır. Bu mekânlarda şirketler ürün ve hizmetlerini dünyanın dört bir yanından gelen potansiyel müşterilere sunma imkânı bulmaktadır. Katılımcılar, fuarlar aracılığı ile aynı anda ve tek mekânda ürünü ve/veya hizmeti tanıtma, yüz yüze iletişim kurma ve satış olanakları elde etmektedir. Bunun yanında fuarlar günümüzde çok sayıda şirketlerin sadece prestij amacıyla da katıldığı etkinliklerdir. Fuarların ürün ya da hizmet üretenlere sağladıkları bu faydaların yanında ülkenin ekonomik kalkınmasına da katkı yaptıkları yadsınamaz. Ülke ihracatının artırılmasında önemli bir etkisi bulunan fuarlar, ya doğrudan devlet tarafından ya da dolaylı olarak başka kuruluşlar tarafından teşvik edilmektedir. Teşvikler, ülkelerin ekonomiye müdahale araçlarından biridir ve dünyada olduğu gibi ülkemizde de önemli işleve sahiptir. Gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde kapsamları farklı olan çok sayıda teşvik programları uygulanmaktadır. Bu teşvik programlarından bazıları da fuarlara yöneliktir. Ticaret Bakanlığıi tarafından yürütülmekte olan fuar teşviklerinin başında yurt dışında gerçekleştirilen fuarlara katılımların desteklenmesi ve yurtiçi uluslararası fuar destekleri gelmektedir. Sağlanan teşvikler ile çok sayıda işletmeler ülke içinde üretimini arttırmakta, yurt dışında ürün ya da hizmetlerini pazarlayabilmekte ve markalaşma konularında gelişmeler göstermektedir. Böylece de verilen teşvikler ülke ekonomisine katkı olarak geri dönmektedir. Devlet tarafından fuarlar kapsamında sağlanan teşvikler; fuarlara katılıma yönelik olduğu gibi fuar organizasyonlarına da yöneliktir. Çalışmamızın konusunu fuarlara yönelik mali teşvikler oluşturmaktadır. Bu çalışmada devlet tarafından sağlanan teşvikler ele alınacaktır.
Devlet teşvikleri Ticaret Bakanlığı ile KOSGEB aracılığı ile sağlanan teşvikler olmak üzere iki başlık altında ele alınacaktır. Devlet dışı fuar teşvikleri olarak nitelendirilen İzmir Ticaret Odasınca üye şirketlere verilen çeşitli teşvikler çalışma kapsamı dışında tutulmuştur. Ancak çalışmada markalaşmaya yönelik devlet teşviklerine de yer verilmiştir. Dünya ticaretinin sınırlarının kalktığı bir dönemde temsil ettiği mal ve hizmetten bağımsız olarak tek başına ekonomik değer içeren markaların ülke ekonomisine katkısı yadsınamaz. Bu nedenle de şirketlerin uluslararası pazarlarda markalaşmasının özendirilmesi amacı ile yurtdışında markalaşma çalışmaları devlet tarafından teşvik kapsamına alınmıştır. Çalışmada teşviklerden yararlanmak için gereken koşullar, teşvikten yararlanacak kuruluşlar ve teşvik kapsamı ele alınacaktır.
II- TİCARET BAKANLIĞI TARAFINDAN
SAĞLANAN DESTEKLER
Devlet tarafından sağlanan fuar teşviklerinin en önemli ayağı Ticaret Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. Devletin fuarları teşvik politikasının altında fuarların ülke ekonomisinin kalkınmasındaki etkisi yatmaktadır. Teşvikler fuarlara katılımı destekleyen bir finansman aracı olarak kullanıldığı gibi fuar organizasyonlarında da kullanılan bir finansman yöntemidir (İlter ve Çetinkaya, 2014). Bir diğer ifadeyle, devletin teşviklerinin kapsamı sadece fuar katılımcılarına yönelik değildir. Katılımcıların yanında fuarı düzenleyen organizatörlere de bazı faaliyetlerinden dolayı teşvik verilmektedir (Yurt Dışı Fuar Organizatörleri Listesi, 2018). Böylece ilgili Bakanlıkça yetkilendirilmiş fuar organizatörleri aracılığıyla her sektörden ve her düzeyde Türk firmaları yurt dışı fuarlarda görücüye çıkarak uluslararası pazarlarda kendine yer bularak ihracatımızın arttırılmasına katkı sağlamaktadırlar (Rehber, 2018).
Ticaret Bakanlığı tarafından sağlanan fuarlara katılım teşvikleri yurt içi, yurt dışı fuarları olarak ayrıldığı gibi aynı zamanda sektörel nitelikli fuarların desteklenmesi de söz konusudur. Bakanlık tarafından verilen bu teşvikler sayesinde ülkemizde her yıl çok sayıda işletmenin yurt içi ve yurtdışındaki fuarlara katılımı sağlanmaktadır. Bu katılımlar sayesinde işletmelerde belli bir fuar kültürü oluşmuş ve Türk işletmeleri de dünyadaki fuarların prestijli noktalarında yerini almışlardır (Sülün, 2006).
Halen Bakanlık tarafından sağlanan fuar teşvikleri kapsamında çalışmamızda ele aldığımız beş adet destek programı yürütülmektedir. Bunlar; 2017/4 Sayılı “Yurt Dışında Gerçekleştirilen Fuar Katılımlarının Desteklenmesi” Kararı, 2014/4 Sayılı “Sektörel Nitelikli Uluslararası Yurt İçi Fuarların desteklenmesine İlişkin Karar”, 2015/8 Sayılı “Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin Desteklenmesi Hakkında Karar”, 2015/9 sayılı “Döviz Kazandırıcı Hizmet Sektörleri Markalaşma Destekleri Hakkında Karar” ve 2006/4 nolu “Türk Ürünlerinin Yurtdışında Markalaşması, Türk Malı İmajının Yerleştirilmesi ve TURQUALITY®’nin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ” dir.
Şekil 1: Ticaret Bakanlığı Tarafından Sağlanan Fuar Destekleri
1. Yurt Dışında Gerçekleştirilen Fuarlara Yönelik Destekler
Yurt dışında gerçekleştirilen fuarlara ilişkin temel düzenleme Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulu’nun 2017/4 Sayılı Kararıdır. Bu Karar 1 Temmuz 2017 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Karar, hâlihazırda Ticaret Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. Bu düzenleme ile yurt dışı fuar mevzuatında köklü değişikler yapılarak destek düzenlemeleri daha basit ve sade hale getirilerek destek ödeme süreci hızlandırılmıştır (Rehber, 2018). Amaç, Bakanlıkça belirlenip ilan edilen uluslararası fuarlar ile sektöründe önde gelen prestijli fuarlara bireysel katılım ile birlikte organizatörlerce düzenlenen fuarlara milli katılımın teşvik edilmesidir. Anılan Karar ile 30.12.2009 tarihli ve 27448 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2009/5 sayılı “Yurt Dışında Gerçekleştirilen Fuar Katılımlarının Desteklenmesine İlişkin Tebliğ’i yürürlükten kaldırılmış ve bu Tebliğe yapılan atıflar 1 Temmuz 2017 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere bu karara yapılmış sayılmaktadır.
2017/4 Sayılı Karar uyarınca, tanıtım faaliyetlerini gerçekleştirecek ve fuar desteğinden yararlanacak organizatörler ile kastedilen Ticaret Bakanlığı tarafından adına geçici belge veya belge düzenlenmiş, yurt dışında Türk İhraç Ürünleri Fuarı, Sektörel Türk İhraç Ürünleri Fuarı, Yabancı Firma Katılımlı Sektörel Fuar ve Milli Katılım organizasyonu gerçekleştirme yetkisi verilen firma ve kuruluşlardır. Katılımcı ile kastedilen ise yurt dışı fuar organizasyonlarına veya Ticaret Bakanlığı tarafından belirlenerek ilan edilen ve yurt dışında düzenlenen desteklenecek sektörel nitelikteki uluslararası fuarlar listesinde yer alan fuarlara katılım sağlayan Türk Ticaret Kanunu (TTK)’ nun hükümleri çerçevesinde kurulmuş, ihracatçı birliğine üye şirket ile Türkiye’de yerleşik aynı üretim dalında faaliyette bulunan üretici ve imalatçı şirketleri bir araya getiren ve temsil eden sektörel örgütlenmeleri (tanıtım grupları, federasyon, birlik, dernek) ile İhracatçı Birliklerinden oluşan üretici/imalatçı organizasyonudur. (2017/4 Sayılı Karar m. 4).
Şekil 2: Yurt Dışında Gerçekleştirilen Fuarlara Yönelik Destekler
1.1. Yurt Dışında Gerçekleştirilen Fuarlara Katılımlarının Desteklenmesi
1.1.1. Destek Kapsamı
Yurt dışında düzenlenen fuarlara katılım desteğinin başında yer kirası, stand maliyeti ve nakliye giderleri gelmektedir. Katılımcılar tarafından yurt dışı fuar organizasyonu kapsamında gerçekleştirilen fuar katılımları ve bireysel katılımlarda stand maliyeti, katılımcının stand alanının metrekare cinsinden büyüklüğü dikkate alınmak suretiyle desteklenir. Buna göre, desteğe esas tutar, fuar ve/veya ülke ve/veya sektör bazında metrekare başına belirlenen yaklaşık toplam maliyetin yüzde elli (% 50)’sini, Bakanlıkça belirlenen hedef ülkelerde ise yüzde yetmişi (% 70)’ini geçemez (2017/4 Sayılı Karar m. 5,7). Söz konusu desteğe esas bu tutar, yurt dışı fuar organizasyonlarında her fuar için ayrı ayrı belirlenir. Bireysel katılımı destekleyen sektörel nitelikteki uluslararası fuarlarda ise her fuar için ayrı ayrı belirlenebileceği gibi ülke ve/veya sektör bazında da belirlenebilir (Bireysel Katılımı Desteklenen Uluslararası Sektörel Fuarlar Listesi, 2018).
1.1.2. Destek Üst Limitleri
Katılımcı firmalara yukarıda sayılan destek kalemleri esas alınarak her yıl Bakanlıkça belirlenen tutarı aşmayacak şekilde destek sağlanmaktadır. Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi 2017/4 Sayılı Karar uyarınca, yurt dışı fuar organizasyonu kapsamında gerçekleştirilen fuar katılımları ve bireysel katılımlar, katılımcının stand alanının metrekare cinsinden büyüklüğü dikkate alınarak desteklenmektedir. Söz konusu desteğe esas tutar, genel nitelikteki her fuar için ayrı ayrı belirlenir. Yurt dışı fuar sektörel nitelikte ise ve bireysel katılımcı destekleniyorsa bu nitelikteki uluslararası fuarlarda destek kapsamı her fuar için ayrı ayrı belirlenebileceği gibi ülke ve/veya sektör bazında da belirlenebilir. Ancak firmaların yurt dışı fuar katılımlarının desteklenmesinde yıllara göre belirlenen üst limitler bulunmaktadır. 2018 yılı için firmaların yurt dışı fuarlara bireysel katılımlara verilen destekler fuar türlerine göre belirlenmiştir. Buna göre katılımcıya fuar bazında ödenecek destek tutarı, yurt dışı fuarının genel nitelikli olması halinde elli altı bin (56.000) TL’nın üstünde olamaz. Yurt dışı fuarın sektörel nitelikli olması halinde katılımcıya verilecek desteğin üst limiti ise seksen beş bin (85.000) TL’dır. Fakat ilgili Bakanlıkça belirlenen prestijli fuarlardan biri olması halinde ise katılımcıya verilecek destek tutarı iki yüz elli bin (250.000) TL’nı geçemez (Prestijli Fuarlar, 2018). Her ne kadar ilgili düzenleme yurt dışı fuar katılımcılarına TL cinsinden miktar sınırlaması getirmiş ise de bundan başka metrekare başına belirlenen maliyet sınırlandırılması da düzenlemiştir. Bu sınırlandırmaya göre, desteğe esas tutar, fuar ve/veya ülke ve/veya sektör bazında metrekare başına belirlenen yaklaşık toplam maliyetin yüzde elli (% 50)’sini, Bakanlıkça belirlenen hedef ülkelerde ise yüzde yetmişi (% 70)’ini geçemez. Katılımcı bir takvim yılı içinde en fazla iki (2) defaya mahsus olmak üzere prestijli fuar katılımı desteğinden yararlanabilir (2017/4 Sayılı Karar m. 7).
1.2. Yurt Dışında Gerçekleştirilen Fuarlarda Organizatörlerin Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi
1.2.1. Destek Kapsamı
İlgili Bakanlık tarafından yetkilendirilen organizatörlerin, yurt dışı fuar organizasyonuna yönelik olarak Türk ihraç ürünlerinin, sektörlerin, katılımcıların veya yurt dışı fuar organizasyonunun tanıtımı amacıyla yurt dışında gerçekleştirdikleri etkinlikler çeşitli harcama kalemleri ile desteklenmektedir. Destek kapsamındaki harcama kalemleri; defile, fuar konusu sektörler ile ilgili seminer, basın toplantısı veya duyuru, reklam panoları, afiş, katalog, broşür/kitapçık biçimindeki tanıtım etkinlikleri, elektronik ortamda tanıtım/videowall, multivizyon gösterileri, kitle iletişim araçlarında yayınlanacak reklamlar, toplam alanı 25 m2’yi geçmemek üzere, fuar konusu sektörlerin, katılımcıların veya Türk ihraç ürünlerinin tanıtımı ve katılımcı firmalar tarafından ihtiyaç duyulan iletişim hizmetlerini vermeye yönelik info stant, “Türkiye Markası Standı” ve “Türkiye Markası Standı” projesinin bir unsuru ve devamı olarak fuar yerleşkesi içerisinde oluşturulması planlanan gösteri/etkinlik/trend alanı, ” Türkiye Markası Standı” bulunmayan fuarlarda katılımcılara kiralanan toplam fuar alanının % 15’ini geçmemek üzere gösteri/etkinlik/trend alanı harcamalarıdır (2014/4 Sayılı Genelge m. 6).
1.2.2. Destek Üst Limiti
2018 yılı için firmaların yurt dışı fuarlara organizatörlerin tanıtım faaliyetleri için verilen destekler de bireysel katılımda olduğu gibi fuar türlerine göre belirlenmiştir (Milli Katılım Organizasyonu Düzenlenecek Fuarlar Listesi, 2018) . Buna göre genel nitelikli yurt dışı fuarları için belirlenen tanıtım desteğinin üst limiti üç yüz altmış üç bin (363.000) TL’dır. Buna karşılık sektörel nitelikli fuarların tanıtımı için belirlenen desteğin üst limiti ise beş yüz altmış sekiz bin (568.000) TL’dır. Bu tutar firmalara, yurt dışı fuar organizasyonlarına veya bireysel katılımı desteklenen sektörel nitelikli uluslararası fuarlara katılımlarında metrekare başına ödenecek tutardır. Ancak sektörel nitelikli fuarlarda bu destek dışında ilave tanıtım projesi desteği de bulunmaktadır. İlave tanıtım projesi desteğinde üst limit üç yüz altmış üç bin (363.000) TL’dır. İlave tanıtım projesi desteği, anılan tanıtım kalemlerine ilişkin destek üst limitinin aşılması durumunda veya söz konusu kalemler arasında yer almayan farklı bir kalem, faaliyet ya da organizasyon için sağlanabilir. Sektörel Türk İhraç Ürünleri Fuarları ve sektörel nitelikteki uluslararası fuarlara düzenlenen Milli Katılım organizasyonlarına ilişkin Bakanlığa sunulacak ilave tanıtım projesinde, ilave tanıtım desteği talep edilmesinin gerekçeleri açık ve anlaşılır biçimde ortaya konulmalıdır (2014/4 Sayılı Genelge m. 6). Tanıtım ve organizasyon giderleri kapsamında, tercümanlık gideri, seminer, konferans, toplantı ve ikili görüşmelerin yapıldığı yerlerin kiralama giderleri, fuar katılımına ilişkin giderler ve görsel ve yazılı tanıtım giderleri, halka ilişkiler hizmeti gideri, sergilenecek ürünlerin nakliye giderleri desteklenmektedir (Rehber, 2018). Tanıtım faaliyetlerinin yurt dışına yönelik yayın yapan Türk televizyonları, Türk gazeteleri vb. yerli basın ve yayın organlarında yapılması halinde bu tanıtım harcamaları desteklenmemektedir (2014/4 Sayılı Genelge m. 6).
2. Yurt İçinde Gerçekleştirilen Fuarlara Yönelik Destekler
Yurt içi Fuar Destekleri kapsamında ilgili Bakanlık tarafından belirlenen sektörel nitelikli uluslararası yurt içi fuarların dış tanıtımının sağlanması hedeflenmektedir. Bu destek kapsamında yurt içi fuarlarına uluslararası düzeyde katılımın arttırılması amacıyla organizatörlerin tanıtım faaliyetleri ile katılımcıların katılım harcamaları desteklenmektedir. Yurt içi fuarlar ilgili Bakanlıkça belirlenerek ilan edilir (Rehber, 2018).
– Sektörel Nitelikli Uluslararası Yurt İçi Fuarları
Bu kapsamdaki teşvikler, Ticaret Bakanlığı tarafından sektörel nitelikli uluslararası yurt içi fuarların dış tanıtımının sağlanması ve uluslararası düzeyde katılımın artırılması amacıyla organizatörlerin yapacakları harcamalar ile katılımcıların harcamalarını kapsamaktadır. Bu desteklerin temel dayanağı Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulu tarafından alınan 2014/4 sayılı Sektörel Nitelikli Uluslararası Yurt İçi Fuarların Desteklenmesine İlişkin Karar ve bu Kararın Uygulama Usul ve Esasları Genelgesidir. Söz konusu teşvikler Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu’nundan karşılanacaktır (2014/4 Sayılı Karar m. 1). Anılan düzenlemeler ile sektörel nitelikte ihracata yönelik faaliyetlerin desteklendiği anlaşılmaktadır. Böylece her sektörden ve her düzeyde Türk işletmelerinin uluslararası yeni pazarlara girmeleri ve mevcut pazarlarında tutunmaları yoluyla ihracatın arttırılması hedeflenmektedir.
İlgili Karar ışığında yurt içi fuar ile kastedilen Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) tarafından adlarına yurt içinde fuar düzenleme yetkisi verilen organizatörler tarafından düzenlenen ve Bakanlıkça belirlenen şartları haiz sektörel nitelikli uluslararası yurt içi fuarlardır (Destek Alabilecek Sektörel Nitelikli Yurtiçi Fuarlar, 2018). Destekten yararlanacak yurt içi fuarlarının tespitinde doğrudan yurt dışından gelen yabancı ziyaretçi sayısı, doğrudan yurt dışından katılan yabancı katılımcı sayısı ve doğrudan yurt dışından katılan yabancı katılımcılara tahsis edilen stand alanı bilgileri esas alınmaktadır (2014/4 Sayılı Genelge m. 4). Buna göre, en son düzenlenen yurt içi fuarda yabancı ziyaretçi sayısının en az 1.500 olması ve fuarda yabancı ziyaretçi sayısının toplam ziyaretçi sayısına oranının %5’in üzerinde olması gerekmektedir. Bundan başka en son düzenlenen yurt içi fuarda katılımcılara tahsil edilen stand alanının en az 10.000 metrekare olması ve yabancı katılımcılara tahsis edilen toplam stand alanının en az 300 metrekare olması gerekmektedir. İlgili sektörde ilk kez fuar düzenleniyor olması halinde, aranılan şartlara sahip olduğunun fuar sonrasında fuar izleme raporu ve gözlemci raporu ile belgelendirilmesi gerekmektedir (2014/4 Sayılı Karar m. 5).
– Sektörel Nitelikli Uluslararası Yurt İçi Fuarlara Bireysel Katılım Desteğinden Yararlananlar ve Kapsamı
Bu fuarlara katılacak şirketler, Ticaret Bakanlığınca bireysel katılımı desteklenen sektörel nitelikli uluslararası fuarlar listesinde yer alan fuarlara katılım sağlayan Türk Ticaret Kanunu hükümleri çerçevesinde kurulmuş, ihracatçı birliğine üye şirket ile aynı üretim dalında faaliyette bulunan üretici ve imalatçı şirketleri bir araya getiren ve temsil eden kuruşlar (federasyon, birlik, dernek) ve İhracatçı Birlikleridir. Bu tür fuarlarda katılımcılara yönelik destek yer kirası ve stand konstrüksiyonudur. Ancak devlet tarafından sağlanan destek fatura bedelinin tamamı değildir. Katılımcının bu kapsamda ödediği fatura tutarının yüzde 50’si destek kapsamındadır. Bunun dışında katılımcılara herhangi bir destek verilmemektedir. Bu kapsamda da katılımcıya ödenecek destek tutarı fuar bazında otuz bin (30.000) TL’nı geçemez. Ayrıca bir takvim yılında aynı katılımcının destek alabileceği yurt içi fuar katılımlarının sayısı ile yararlanabilecek destek oranı ve azami destek miktarı Bakanlıkça sınırlandırılabilir (2014/4 Sayılı Karar m. 6A).
İlgili fuar katılımcısının söz konusu destekten yararlanabilmesi için gerekli belgeleri başvuru süresi içinde organizatöre teslim etmek zorundadır. Katılımcı fuarın ilk günü standını açmak zorunda ve fuar sona ermeden ürünlerini toplamak suretiyle standını boşaltmamalı veya görevli personelini fuardan çekmemelidir (2014/4 Sayılı Genelge m. 8/A).
– Sektörel Nitelikli Uluslararası Yurt İçi Fuar Tanıtımın Desteğinden Yararlananlar ve Kapsamı
Bu fuarlara katılacak şirketler, Ticaret Bakanlığınca yetkilendirilmiş organizatörler tarafından düzenlenen yurt dışı fuar organizasyonlarına katılım sağlayan TTK hükümleri çerçevesinde kurulmuş, ihracatçı birliğine üye şirket ile aynı üretim dalında faaliyette bulunan üretici ve imalatçı şirketleri bir araya getiren ve temsil eden kuruşlar (federasyon, birlik, dernek) ve İhracatçı Birlikleridir.
Bu kapsamda sağlanan destek yurt içi fuarların tanıtımı ve bu fuarlara uluslararası düzeyde katılım ve ziyaretin sağlanması amacıyla yurt dışında gerçekleştirilmek üzere, fiziki ve sanal ortamda olmak üzere her türlü tanıtım faaliyetlerini kapsadığını anlaşılmaktadır. Bu tanıtım faaliyetlerine örnek olarak fuarın konusu ile ilgili seminer, konferans, toplantı ve duyuru, reklam panoları, afiş, katalog, broşür vb. tanıtım etkinlikleri, elektronik ortamda videowall, multivizyon gösterileri ile birlikte kitle iletişim araçlarında yayınlanacak reklamları verebiliriz. Bu tanıtım araçları yanında en fazla 2 organizatör çalışanının fuarın konusu ile ilgili sektörlerde düzenlenen uluslararası yurt dışı fuar ziyaretlerine ilişkin ulaşım ve konaklama giderleri ile birlikte bu fuarlarda toplam alanı 18 M2’yi geçmemek üzere info stand katılımları ve düzenlenen gösteri, etkinlik vb. harcamalarda destek kapsamındadır. Fuar organizatörlerinin sayılan bu tanıtım desteklerinden yararlanabilmesi için yurt içinde yapılacak olan fuarın yurt dışında tanıtımının yapılması esastır. Bu nedenle de söz konusu harcamaların tamamına yakının yurt dışında yapılması esastır. Adı geçen harcamalarının yurt içinde fuar esnasında yapılması halinde organizatörlerin bu tanıtım desteklerinden yararlanması söz konusu değildir (2014/4 Sayılı Karar m. 6).
Belirtmek gerekir ki, tanıtım faaliyetine ilişkin bu destek kalemlerin % 100’ü destek kapsamında değildir. Söz konusu destek kalemlerinden, konaklama giderleri hariç, her bir yurt içi fuar için % 50 oranında destekten yararlanmak söz konusudur. Konaklama giderleri söz konusu olduğunda gidilen ülkede organizatörün yapacağı otel konaklaması (oda+kahvaltı) giderinde üst sınır günlük yüz elli (150) Amerikan Doları kadardır. Konaklama desteği fuar başlangıç tarihinden en erken bir gün önce ve fuarın bitiş tarihinden en geç bir gün sonra olmalıdır. Söz konusu destekten şirketin ortağı, yönetim kurulu, icra kurulu üyesi, yöneticisi ve personeli yararlanabilecektir. Bu destekten yararlanacak fuar organizatörlerin ilgili Bakanlığa bağlı ilgili birime ibraz edeceği tanıtım projesine verilecek ön uygunluk onayını almış olması gerekir (2014/4 Sayılı Genelge m. 5).
Bundan başka söz konusu desteklerden ilgili kişiler, yurt içi fuar için azami on (10) kez yararlanabilir. Tanıtım harcamalarının yukarıda belirtilen destek oranları, Bakanlıkça belirlenen oranda azaltılabileceği gibi bir takvim yılında aynı organizatöre sağlanan destek sayısı da sınırlandırılabilir.
3. Döviz Kazandırıcı Hizmet Sektörleri Genel Destek Programı Kapsamında Sağlanan Destekler
Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulu’nun 26.05.2015 tarihli ve 2015/8 sayılı “Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin Desteklenmesi Hakkında Karar” uyarınca, Türkiye’de döviz kazandırıcı hizmet sektöründe faaliyet gösteren şirket, kurum ve kuruluşların dış pazarlara açılması ve rekabet gücünün geliştirilmesi, gelirlerinin arttırılması ve hizmet sektörüne yönelik olumlu Türk malı ve hizmet imajının oluşturulması ve yerleştirilmesi için yurt içinde ve yurt dışında gerçekleştireceği her türlü harcamanın desteklenmesi amaçlanmaktadır (2015/8 Sayılı Karar m. 1).
3.1. Destekten Yararlanacak İşbirliği Kuruluşları ve Şirketler
2015/8 sayılı Karar kapsamındaki desteklerden Türkiye’de yerleşik işbirliği kuruluşları ile faaliyet konuları eğitim, sağlık, sağlık turizmi, bilişim, film ve yönetim danışmanlığı olan TTK hükümlerine göre kurulmuş şirketleri ve ilgili destekler bakımından diğer şirketler ile kurum ve kuruluşlar yararlanabilirler(2015/8 Sayılı Karar m. 2). İlgiliKarara konu Türkiye de yerleşik işbirliği kuruluşları ile kastedilenTürkiye İhracatçılar Meclisi; Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği; Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu; İhracatçı Birliği; Ticaret ve/veya Sanayi Odası; sektör dernek, birlik, konsey veya kuruluşu; işadamı dernek, birlik veya kuruluşu ya da teknokent ile Bakanlık tarafından belirlenen hizmet sektörlerindeki diğer kuruluşları ifade eder (2015/8 Sayılı Karar m. 4).
3.2. Destek Kapsamı
İlgili Karar uyarınca, destek kapsamından her türlü hizmet sektöründe faaliyet gösteren şirket ve kuruluşlar yararlanamazlar. Esasen karar hizmet sektöründe ihracat faaliyetlerinin desteklenmesine yönelik olarak alınmıştır. Bu nedenle hizmet ihracatımızda sıçrama yaratacak kilit sektörler olarak belirlenen sağlık turizmi, bilişim, film, eğitim, yönetim danışmanlığı, lojistik, yayıncılık ve gayrimenkul sektörlerimizin uluslararası pazarlara açılmasına ve bu pazarlarda rekabet gücü kazanarak kalıcı olmalarına yönelik harcamalar desteklenmektedir. Söz konusu karara göre, kapsama giren kuruluşlara ve şirketlere, danışmanlık desteği, belgelendirme desteği, reklam, tanıtım ve pazarlama vb. destekler sağlanmaktadır. Çalışmamızın konusu gereği bu kapsamda sadece fuara yönelik desteklere yer verilecektir. Yurtdışı fuarlara yönelik sağlanan destek kapsamında bireysel katılım desteği ve milli katılım ve organizasyonlarının desteklenmesi yer alır.
Şekil 3: Döviz Kazandırıcı Hizmet Sektörlerine Sağlanan Fuar Destekleri
3.3. Fuar Katılımlarına ve Organizasyona Yönelik Destekler
3.3.1. Bireysel Fuar Katılım Desteği
Sağlık turizmi, bilişim, eğitim, film ve yönetim danışmanlığı sektörlerinde faaliyet gösteren yararlanıcıların ve işbirliği kuruluşlarının yurt dışında anılan faaliyet konuları ile ilgili ve Ticaret Bakanlığı tarafından belirlenecek diğer konularda düzenlenen fuarlara doğrudan katılımlarda ödenen yer kirası, stant, dekorasyon, sigorta, kayıt, nakliye, internet, elektrik, temizlik, giderlerinden oluşan maliyetler ve ulaşım giderleri destek kapsamındadır. Katılım gideri kapsamındaki harcamaların ve ulaşım giderlerinin desteklenebilmesi için, söz konusu organizasyona stant ile katılım sağlanması şarttır. Bireysel katılımlara yönelik katılım giderlerinin desteklenmesine ilişkin başvurular, etkinliğin gerçekleştirilmesini müteakip adı geçen kuruluşlar tarafından “Bireysel Katılım Desteği Başvuru Belgeleri” ile birlikte kayıtlı elektronik posta ile incelemeci kuruluşa yapılır (2015/8 Sayılı Genelge m. 31). Bireysel fuar katılım destekleri 2018 yılı için sağlık turizmi, bilişim, film, eğitim, yönetim danışmanlığı, lojistik ve yayıncılıkla ilgili hizmet alanlarında hem yararlanıcılar hem de işbirliği kuruluşları için fuar başına destek oranı %50, destek tutarı ise en fazla 15.000 Amerikan Dolarıdır (Rehber, 2018).
3.3.2. Milli Fuar Katılım ve Organizasyonlarının Desteklenmesi
Anılan destek kapsamında Türkiye’de yerleşik işbirliği kuruluşları ve yararlanıcıların yurt dışında eğitim, sağlık, bilişim, film, yönetim danışmanlığı, gayrimenkul sektörü ile Ticaret Bakanlığı tarafından belirlenecek diğer konularda düzenlenen ve “Desteklenen Milli Katılım Organizasyonları Listesi”nde yer alan fuarlara toplu katılımların tanıtımına ilişkin maliyetleri desteklemektedir. Destek için önceden mutlaka ön onay alınması gerekmektedir. Ön onay verilmeyen organizasyonlar desteklenmez. Onaylanan milli katılım organizasyonları, Bakanlık internet sitesinde ilan edilir. İşbirliği kuruluşları veya organizatörlerin, organizasyon konusu sektörlerin veya organizasyon katılımcılarının tanıtımı ve katılımcılara iletişim hizmetleri sunulmasına yönelik info standlarına ilişkin giderler, toplam alanı 25 m2’yi geçmemek üzere desteklenir. Bundan başka fuarlarda gösteri, etkinlik ve trend alanına ilişkin giderlerde katılımcılara kiralanan toplam organizasyon alanının %15’i destek kapsamındadır (2015/8 Sayılı Genelge m. 32). Bireysel fuar katılım desteklerinde olduğu gibi milli fuar katılım desteklerinde de sağlık turizmi, bilişim, film, eğitim, yönetim danışmanlığı, lojistik ve yayıncılıkla ilgili hizmet alanlarında hem yararlanıcılar hem de işbirliği kuruluşları için fuar başına destek oranı %50, destek tutarı ise en fazla 15.000 Amerikan Dolarıdır (Rehber, 2018). Ancak sadece işbirliği kuruluşları tarafından gerçekleştirilecek olan fuar organizasyonları için sağlanan destek oranı her bir fuar için %75, destek tutarı ise fuar başına en fazla 120.000 Amerikan Dolarıdır. Desteklenen hizmet alanları ise bireysel katılım alanları ile aynıdır (Rehber, 2018).
III- MARKALAŞMAYA YÖNELİK FUAR DESTEKLERİ
Uluslararası ticaret sınırlarının ortadan kalkması ve yeni pazar arayışları beraberinde işletmelerin yurt dışına açılması ve ürünlerini uluslararası piyasalarda pazarlamaya yöneltmektedir. İşletmeler, rakiplerinden ayrılmak ve tüketicileri kendi ürünlerine doğru çekebilmek için markalara ihtiyaç duyarlar. Bu sebeple marka ve markalaşma süreçlerinin önemi artmaktadır. Marka, bir rekabet aracı olarak işletmelerin önemli gündem maddelerinden biri haline gelmiştir. Yurt dışında faaliyetlerde bulunmak markaların yurt dışı tescilini zorunlu kılmaktadır. Çünkü küresel rekabet ortamında işletmeler, markalaşma yoluyla rekabet avantajı elde edebilmekte ve faaliyetlerinin devamlılığını sağlayabilmektedir. Yurt dışına açılan işletmelerin öncelikli olarak markasını tescil ettirmesi gerekmektedir. Türk markalarının yurt dışı pazarında yer bulabilmesi yani tanınması, ürün-marka ilişkisinin kurulması iyi bir tanıtım yapılması ile birlikte markalaşma çalışmalarının da desteklenmesini gerektirmektedir. Marka temel olarak bir ürünü temsil etmesine rağmen, bir isimden çok daha fazla bir anlama sahiptir. Günümüz dünyasında markanın, temsil ettiği mal veya hizmetin dahi önüne geçmesine ve markanın başlı başına sahip olduğu ekonomik değerin artmasına neden olmaktadır (Öztuğ, 1997). İşletmeler açısından markalaşma sürecinin desteklenmesi, uluslararası pazarlarda faaliyet gösterme sürecini kolaylaştırıcı ve harekete geçirici etkiye sahiptir. İşletmelerin uluslararası pazarlarda markalaşmasının özendirilmesi amacı ile yurtdışında markalaşma çalışmaları için giderlere destek verilmesi bu nedenledir. Yurt dışında markalaşma sürecinde önemli bir destek sağlayan ve Türk işletmelerinin yurt dışında marka ve tanıtım faaliyetlerinin desteklenmesini konu alan 2010/6 sayılı “Yurt Dışı Birim, Marka ve Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ” doğrudan fuarlara yönelik bir destek içermediğinden burada ele alınmayacaktır. Çalışmanın bu bölümünde fuar teşvikleri kapsamında döviz kazandırıcı hizmet ticaretine sağlanan markalaşma destekleri ile TURQUALITY projesi olarak adlandırılan 2006/4 sayılı “Türk Ürünlerinin Yurtdışında Markalaşması, Türk Malı İmajının Yerleştirilmesi programı olan TURQUALITY®”nin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ” hükümlerinde yer verilecektir.
Şekil 4: Markalaşma Amacıyla Sağlanan Fuar Destekleri
1. Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretine Sağlanan Markalaşma Destekleri
Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulu’nun 26.05.2015 tarihli kararı uyarınca, Türkiye’de döviz kazandırıcı hizmet sektöründe faaliyet gösteren şirket, kurum ve kuruluşların markalaşmak amacıyla rekabet gücünün geliştirilmesi, gelirlerinin arttırılması, dış pazarlara açılması ve hizmet sektörüne yönelik olumlu Türk malı ve hizmet imajının oluşturulması ve yerleştirilmesi için yurt içinde ve yurt dışında gerçekleştireceği her türlü harcamanın desteklenmesi amaçlanmaktadır (2015/9 Sayılı Karar m. 1). Hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşlar yurt dışında markalaşmak amacıyla yapacakları harcamalar ve Türk markalarının pazara giriş ve tutunmalarına yönelik olarak gerçekleştirecekleri faaliyet ve organizasyonlar destek kapsamındadır. Böylece Türk firmalarının uluslararası pazarlarda kendi markalarıyla söz sahibi oyuncular haline gelmeleri sağlanacaktır. Bu amaç doğrultusunda hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların bölgesel ve küresel marka haline gelmesine yönelik faaliyetleri Ticaret Bakanlığı tarafından desteklenmektedir (Rehber, 2018).
1.1. Destekten Yararlanacak İşbirliği Kuruluşları ve Şirketler
Bu destekten yararlanacak işletmeler ile kastedilen Türkiye’de yerleşik işbirliği kuruluşları ile döviz kazandırıcı hizmet sektöründe faaliyet gösteren şirket, kurum ve kuruluşlardır (2015/9 Sayılı Karar m. 2). Destek kapsamından her türlü hizmet sektöründe faaliyet gösteren şirketler değil sağlık turizmi, ulaştırma, perakende, bilişim, yazılım, elektronik oyunlar, eğitim, konaklama, gastronomi, film sektörlerinde faaliyet gösteren şirketler ve işbirliği kuruluşlarıdır. İşbirliği Kuruluşları ile kastedilen kuruluşlar; Türkiye İhracatçılar Merkezi; Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği; Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu ; İhracatçı Birliği; Ticaret ve/veya Sanayi Odası; sektör dernek, birlik, konsey veya kuruluşu; işadamı dernek, birlik veya kuruluşu ya da teknokent ile Bakanlık tarafından belirlenen hizmet sektörlerindeki diğer kuruluşları ifade eder (2015/9 Sayılı Karar m. 4).
1.2. Destek Unsurlar
Döviz kazandırıcı hizmet ticaretinde sağlanan markalaşma destek programından yararlanacak şirket ve kuruluşlara reklam, tanıtım ve pazarlama faaliyetleri, belgelendirme giderleri, yurtdışı birimlerine ilişkin kira, danışmanlık, temel kurulum ve dekorasyon giderleri olmak üzere çok farklı destek unsurları bulunmaktadır (Rehber, 2018). Destekten yararlanacak kuruluşların her markası değil destek kapsamına alınan markaları ile yurtdışında gerçekleştirecekleri fuar katılımı ve tanıtımına ilişkin faaliyetleri desteklenir. Verilen destek yurt içi fuarlara katılımı kapsamamaktadır. Buna göre, yurt dışı fuar katılım bedeli, kiralanan alana ilişkin kira, tasarım ve dekorasyon giderleri ile nakliye, ısıtma, elektrik, su, internet, temizlik, güvenlik, sigorta giderleri ve fuar katılım sözleşmesinde yer alan diğer zorunlu giderler desteklenmektedir (2015/9 Sayılı Genelge, m.13/8). Yararlanıcılar bu destekten en fazla 4 yıl boyunca yaralanabileceklerdir (Rehber, 2018). Katılımcılar Bakanlıkça onaylanan hedef pazarlarında, destek kapsamına alınan markalı ürünleriyle ilgili olarak gerçekleştirdikleri ve Genelgede belirtilen tanıtım harcamaları %50 oranında ve yıllık en 1.600.000 Türk Lirasıdır (Rehber, 2018).
2. TURQUALITY® Programı
Bu program çerçevesinde, yurt dışı pazarlarda dağıtım kanallarını oluşturan ve bulundukları pazarın dinamiklerine uygun markalı ürün sunma yetkinliğine sahip işletmeler desteklenmektedir. İşletmelerin markalarını tüketici nezdinde olumlu bir imaja sahip hale getirip tanınmış marka yapmaları önemli olmakla birlikte bir o kadar da zorlu bir süreçtir. Markanın tanınmış hale gelmesi tesadüf eseri değil oldukça maliyetli ve büyük emeklerin sonucudur. Küresel ölçekte marka haline gelmiş şirketlerin deneyimleri dikkate alınarak hazırlanan ve Ticaret Bakanlığının ihracat yapan firmalara sunduğu TURQUALITY® programı ile Türk firmalarının uluslararası pazarlarda kendi markalarıyla söz sahibi oyuncular haline gelmelerini ve dolayısıyla da olumlu Türk hizmeti imajının yerleştirilmesi amaçlanmaktadır (Rehber, 2018). Bu amaç, TURQUALITY® Programının yasal dayanağı olan “2006/4 Sayılı Türk Ürünlerinin Yurtdışında Markalaşması, Türk Malı İmajının Yerleştirilmesi ve TURQUALITY® ‘nin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ”in 1. maddesinde ifade edilmiştir. Anılan hüküm uyarınca, Türkiye’de ticari ve/veya sınai faaliyette bulunan şirketlerin ürünlerinin markalaşması amacıyla gerçekleştirecekleri faaliyetlere ilişkin giderler ile İhracatçı Birliklerinin TURQUALITY® Projesi kapsamında şirketlere yurt içinde ve yurt dışında markalaşma sürecinde vereceği desteklere ilişkin harcamalar ile birlikte Türk markalarının pazara giriş ve tutunmalarına yönelik gerçekleştireceği her türlü faaliyet ve organizasyonlara ilişkin giderler ile olumlu Türk Malı imajının oluşturulması ve yerleştirilmesi için yurt içinde ve yurt dışında gerçekleştireceği her türlü faaliyetlerin desteklenmesini amaçlanmaktadır. Bu nedenle söz konusu programın ana hedefleri arasında marka potansiyeli olan firmalara küresel bir marka olma yolunda finansal kaynak sağlayarak Türk firmalarında marka bilincini artırmak ve dünyaca bilinen Türk markaları yaratabilmek için firmaların ve markaların gelişimlerine yönelik strateji, operasyon, organizasyon ve teknoloji danışmanlığı çalışmaları ile destek olarak yurtdışında olumlu Türk Malı imajının oluşturulması ve tutundurulması için iletişim ve tanıtım faaliyetlerinde bulunmak yer almaktadır (Misyon ve Hedeflerimiz).
2.1. TURQUALITY® Programından Yararlanacaklar ve Programa Başvuru
İlgili Tebliğ’in 27.08.2014 tarihli ve 29101 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan değişiklik sonucu TURQUALITY® programındaki desteklerden, Türkiye İhracatçılar Meclisi, Dış Ticaret Müsteşarlığına bağlı kuruluşu olan ihracatçı birlikleri, aynı imalat dalında faaliyette bulunan üretici şirketlerinin kurduğu dernekler ve üretici birlikleri ile Türkiye’de ticari ve/veya sınai faaliyette bulunan şirketler anılan programa başvuru yapabilirler. Destekten yararlanacakları kuruluşlar ve şirketler olmak üzere iki başlık altında toplamak mümkündür. Belirtmek gerekir ki, Programdan yararlanacak olan şirketin mutlaka kendi markası ile üretim yapmasına gerek yoktur. Şirket fason üretim yapıyor olabilir ancak fason ürünlerde kendi markasını kullanıyor olması gereklidir. Bir başka deyişle, şirketin kendi markası ile ürün ihracatı yapması ve Türk markası olarak, Türkiye’yi dünyada temsil ediyor olması yeterlidir. Şirket, Türkiye’de ve Türkiye dışında hedef pazar ülkelerinden en az bir ülkede marka tescilinin bulunması yeterlidir (Çam, 2012).
Verilen destekten yararlanabilmek için kuruluşların, TURQUALITY® internet sitesi üzerinden elektronik ortamda başvuru yapması ve bu başvuru formu ile bu forma eklenmesi gereken belgeler ile Bakanlığa müracaat etmeleri ve söz konusu projelerin Bakanlık tarafından onaylanması gerekmektedir. Bakanlık, ilgili Kuruluşun projesinin onaylanıp onaylanmadığını TURQUALITY® sistemi üzerinden elektronik ortamda bildirir. Bakanlık projeyi onaylamış ise bu tarihten itibaren gerçekleştirilen harcama ve faaliyetler destek kapsamındadır. Kuruluşlar, Bakanlık tarafından destek kapsamına alındıkları tarihten itibaren proje başına en az bir, en fazla dört yıl süreyle desteklenir. Kuruluşların aynı anda destek alacak proje sayıları ikidir (2006/4 Sayılı Tebliğ m. 9). Ancak İhracatçı Birliklerinin, organizatörü olduğu yurtdışı fuar organizasyonu kapsamında gerçekleştirdiği tanıtım harcamaları desteklenmez (2006/4 Sayılı Genelge m. 5/5).
Destekten yararlanmak isteyen şirketlerin ise, belirli bir iş yönetimi kalitesi, operasyonel mükemmellik düzeyi ve markalaşma potansiyeline sahip olması şartı aranmaktadır. Bu nedenle de başvuruda bulunacak şirketlerin “TURQUALITY® Projesi Firma Ön Değerlendirme Seti”ni doldurması ve söz konusu sete vereceği cevaplar sonucunda alacağı puana göre anılan Tebliğ uyarınca destek kapsamına alınıp alınamayacağı hususunda kendisinin bir ön değerlendirme yapması gerekmektedir. Ön Değerlendirme sonucu yeterli puana ulaşan şirket, sistem üzerinden elektronik ortamda yapılan başvuruya ek olarak, online başvuru formu ile bu forma eklenmesi gereken belgeler ile birlikte (firma ön değerlendirme seti dahil), Bakanlığa gönderilmek üzere TURQUALITY® Sekretaryası’na ibraz eder. Başvurusu kabul edilen şirket için, Bakanlıkça görevlendirilen TURQUALITY® Programı Yönetim Danışmanlığı Firması tarafından ön inceleme çalışması yapılır. Bu çalışma neticesinde düzenlenen rapor, çalışmanın başlamasını takip eden 1 ay içinde Bakanlığa intikal ettirilir. Bakanlık, ön İnceleme raporunu değerlendirerek sonucu başvuru sahibi şirkete bildirir. (2006/4 Sayılı Genelge m. 5)
2.2. TURQUALITY® Projesinden Sağlanan Destekler
TURQUALITY® Programının temel çıkış noktası, bilinen ihracat desteklerinden farklı olarak sadece ihracatı artırmaya yönelik destekler yerine firmaların markalaşma hedeflerine katkıda bulunmaktır. Bu amaçla TURQUALITY® Programı vizyonunu “10 yılda 10 dünya markası yaratmak” olarak tespit etmiş ve buna ulaşmak amacıyla da marka yaratma potansiyeli olan firmaları belirleyerek oluşturulan destek platforma çerçevesinde desteklemeyi hedeflemektedir (Çam, 2012).
2.3. Yurt Dışı Fuar Katılımına ve Tanıtımına Yönelik Destekler
İlgili Tebliğ’in 1.6.2017 tarih ve 30083 sayılı Resmi Gazete’de yapılan değişiklik ile 10. maddesinin ı bendine göre, destek kapsamına alınan markalı ürünleriyle ilgili gerçekleştirdikleri yurt dışı fuar katılımlarına yönelik fuar katılım bedeli, kiralanan alana ilişkin kira, tasarım ve dekorasyon giderleri ile nakliye, ısıtma, elektrik, su, internet, temizlik, güvenlik, sigorta giderleri ve fuar katılım sözleşmesinde yer alan diğer zorunlu giderlerin %50 oranında desteklenir. TURQUALITY® Programı kapsamında yurt içi fuarlara katılım ve tanıtım faaliyetleri desteklenmez. Yalnızca yurt dışı fuarlara katılıma yönelik destek söz konusudur. Destek sadece fuar katılımına ilişkindir. Fakat tanıtım faaliyetleri kapsamında, organizatör tarafından gerçekleştirilen fuar tanıtım faaliyetlerine yönelik katılım giderleri destek kapsamındadır (2006/4 Sayılı Genelge m. 13).
Destek kapsamındaki şirketlerin katılım sağladıkları yurtdışı fuarlara ilişkin; fuar katılım bedeli, kiralanan alana ilişkin kira, tasarım ve dekorasyon giderleri ile nakliye, ısıtma, elektrik, su, internet, temizlik, güvenlik, sigorta giderleri ve fuar katılım sözleşmesinde yer alan diğer zorunlu giderleri desteklenir. Bundan başka tanıtım faaliyetleri kapsamında, organizatör tarafından gerçekleştirilen fuar tanıtım faaliyetlerine yönelik katılım giderleri, tanıtım malzemelerinin nakliye bedelleri, afiş, broşür vb. el ilanı giderleri, gazete, dergi vb. reklam giderleri, katalog, kartela, elektronik ekran, billboard, pano, tabela giderleri, bina, cephe, duvar, çatı reklam giderleri ile birlikte duraklarda ve taşıtlardaki reklamlar için harcanan giderlerin yanında defile, show ve kokteyl giderleri de destek kapsamındadır. Ayrıca satışa konu olmayan ve üzerinde markanın yer aldığı tanıtım malzemelerine ilişkin giderlerde destek kapsamındadır (2006/4 Saygılı Genelge m. 13/2).
Yurt dışı fuarlara katılım desteğinden yararlanmak isteyen şirketlerin, marka tescilli destek kapsamındaki şirket veya harcama yetkisi verilen şirketine ait olan ve destek kapsamındaki markayla aynı tescil sınıfında bulunan alt markalarının kullanıldığı tanıtım ve fuar katılım faaliyetlerinin desteklenebilmesi için, alt marka isim/logosunun destek kapsamındaki marka isim/logosu ile birlikte kullanılması gerekmektedir (2006/4 Sayılı Genelge m. 13/3).
Yani, destekten yararlanan şirketin her markası değil TURQUALITY® programı kapsamında desteklenen marka ile fuarlara katılım halinde destek söz konusudur. Fuar katılımı dışında tanıtım malzemelerinin nakliye bedelleri destek kapsamı dışındadır. Ancak yurtiçinden temin edilen tanıtım malzemelerinin yurtdışına gönderilmesi destek kapsamındadır. Bunun için gümrük beyannameleri, miktar bazında detaylı olarak düzenlenmiş kurye, kargo faturaları vb. belgelerin tevsiki zorunludur. Bunun dışında prodüksiyon harcamalarına ilişkin düzenlenen sözleşmede prodüksiyona konu tanıtımın hangi ülkelerde kullanılacağının belirtilmesi gerekir. Prodüksiyon giderleri, katalogların yurtdışı edildiğinin ispatlandığı veya tanıtım filminin yurtdışında yayınlandığının belgelendirildiği durumda destek alması mümkündür. Türkçe tanıtım faaliyetleri desteklenmez. TURQUALITY® dahil edilen şirketler en fazla 5 yıl olmak sureti ile süresiz olarak fuarlara katılım ve tanıtım desteklerinden yararlanabileceklerdir (Turquality® Destekleri, 2018). Performansları uygun görülen şirketler ise ilave 5 yıl süreyle destekten yararlanabileceklerdir (Rehber, 2018). Belirtmek gerekir ki, Bakanlık tarafından gözlemci görevlendirilen yurtdışı fuarlarda, fuar katılımı kapsamındaki giderlerin desteklenebilmesi için fuar yerinde inceleme formunun gözlemci tarafından doldurulması gerekmektedir. Söz konusu formun doldurulmasını teminen fuar tarihinden asgari 7 gün önce adresine başvuru yapılmalıdır. Gözlemci görevlendirilen fuarlarda Ticaret Müşavirliği/Ataşeliğine bildirim yapılmaz (2006/4 Sayılı Genelge m. 29/2).
IV- KOSGEB TARAFINDAN SAĞLANAN DESTEKLER
Çalışmanın bu bölümünde devlet ile organik bağı olan KOSGEB tarafından verilen fuar teşviklerine yer verilecektir. Küçük ve Orta Ölçekli İşletme (KOBİ)’lerden sorumlu ulusal kurum KOSGEB ülkenin ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarının karşılanmasında, sürdürülebilir büyümeyi sağlamak amacıyla önemli işlevler üstlenmiştir. Dünya genelinde işletmelerin büyük bir bölümünü oluşturan KOBİ’ler sosyo-ekonomik önemleri nedeniyle ülke kalkınmasının temel unsuru durumundadırlar (Aycı, s. 2011). Bu amaçla KOSGEB, KOBİ’lerin küresel pazarlarda söz sahibi olabilmesi için rekabet güçlerini geliştirecek ve uluslararası pazarlara açılmasını sağlayacak çok sayıda geri ödemesiz destek ve hizmetler sunmaktadır. Bu desteklere örnek olarak girişimcilik, eğitim, belgelendirme ve sınai mülkiyet hakları destekleri verilebilir. Anılan bu desteklerin yanında KOSGEB’in çalışma konumuz ile ilgili olan destekleri ise yurt içi ihtisas ve yurt içi uluslararası ihtisas fuarlarına, İzmir Enternasyonal Fuarı’na ve IDEF Uluslararası Savunma Sanayi Fuarı’na katılım desteğidir.
Şekil 5: KOSGEB Tarafından Sağlanan Destekler
1- Yurt İçi Fuarlara Katılım Desteği
KOSGEB tarafından sağlanan fuar destekleri “Genel Destek Programı” adı altında düzenlenmekte iken son yapılan değişiklik ile ” İş Geliştirme ve Destek Programı” adı altında fuar desteklerini düzenlemiştir. Bu program kapsamında sağlanan fuar destekleri yurt içi ile sınırlıdır. KOSGEB yurt dışı fuar desteği sağlamamaktadır. KOSGEB tarafından bağımsız olarak yurt dışı fuar desteği sağlanmamakla birlikte yurt dışı iş gezisi kapsamında fuarlara giriş ücretleri desteklenmektedir. “İşletme Geliştirme Destek Programı” kapsamında desteklenecek fuarlar dört başlık altında ifade edilmiştir. Söz konusu fuarlar Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) tarafından internet sitesinde ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde yayımlanan Yıllık Yurt İçi İhtisas Fuar Takvimi Tebliğinde yer alanlar içerisinden KOSGEB tarafından belirlenen yurt içi ihtisas ve yurt içi uluslararası ihtisas fuarlarına, İzmir Enternasyonal Fuarı’na ve IDEF Uluslararası Savunma Sanayi Fuarı’na katılım desteğidir (İş Geliştirme Programı m. 7). Belirtmek gerekir ki, bu desteklerden yararlanabilmek için KOSGEB’in getirdiği KOBİ tanımına uymak gerekmektedir. KOSGEB’e göre, KOBİ’ler üç şekilde sınıflandırılmıştır. Bunlardan birincisi mikro işletmedir. Bu tür işletme ile kastedilen on kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri bir milyon (1.000.000) Türk Lirasını aşmayan işletmelerdir. İkincisi ise küçük işletmedir. Küçük işletme ise, elli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri sekiz milyon (8.000.000) Türk Lirasını aşmayan işletmelerdir. Üçüncü işletme türü orta büyüklükteki işletme olarak adlandırılmaktadır. Bu işletmelerde iki yüz elli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri kırk milyon (40.000.000) Türk Lirasını aşmayan işletmelerdir (Yönetmelik m. 5). Geri ödemesiz olarak verilen katılım desteğinin amacı, işletmelerin ürün tanıtımlarına, müşteri ağının genişletilmesine ve satışlarının artırılmasına katkı sağlamaktır.
1.1. Destek Programından Yararlanma Koşulu
KOSGEB desteğinden yararlanmak isteyen KOBİ’lerin, TTK’ya göre gerçek veya tüzel kişi statüsünde tacir olması ve KOSGEB veri tabanında kayıtlı ve aktif durumda olması gerekmektedir. Diğer destek programlarından farklı olarak bu destek kapsamından yararlanacakların mutlaka tüzel kişi tacir olmasına gerek yoktur. Ticari işletme işleten gerçek kişi tacirlerde ilgili yönetmelikte belirtilen şartları taşıdıkları sürece destekten yararlanabilmektedirler. Gerçek ve tüzel kişi tacirler, KOSGEB veri tabanında yer alan ve programdan yararlanmak isteyen işletme, Uygulama Birimine başvuru yaparak destekten yararlanma sürecini başlatır. İşletmenin program kapsamındaki desteklerden yararlanabilmesi için KOBİ Bilgi Beyannamesinin güncel olması gerekmektedir. Uygulama Birimi, işletmenin KOBİ Bilgi Beyannamesine ve aktif/pasif durumuna göre başvuruyu inceler. Uygulama Birimi tarafından başvurusu onaylanan işletmenin Taahhütnamesini KOBİ Bilgi sistemi üzerinden onaylaması gerekir. Taahhütnamenin işletme tarafından onaylanma süresi, Uygulama Birimi tarafından başvurunun onaylandığı tarihten itibaren 30 (otuz) gündür. Bu programdan yararlanma süresi her bir işletme için 2 (iki) yıldır. Net satış hasılatı veya dönem içinde elde edilen hasılatı program sonunda en az % 10 artan işletmeler, bir defaya mahsus olmak üzere programdan yeniden yararlanabilirler (İş Geliştirme Uygulama Esasları m. 5-6).
1.2. Sağlanan Destekler
İşletmeler her türlü yurt içi ihtisas fuar katılımlarında bu destekten yararlanamazlar. Destek kapsamına alınacak yurt içi fuarlarıTürkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB)’nin internet sitesinde ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde yayımlanan Yıllık Yurt İçi Fuar Takvimi Tebliği’nde yer almaktadır. Katılımcılar KOSGEB tarafından destek kapsamına alınan ve katılım sağlanan fuarlarda, Fuar Organizatör Kuruluşundan temin edilen; boş alan (yer) kirası ile standart stand konstrüksiyonu ve dekorasyonu giderleridir. Bu kapsamda sağlanan desteklerin üst sınırı ise Yurt İçi Uluslararası İhtisas Fuarlarında m2 başı 250 (iki yüz elli) Türk Lirası iken bu tutar Yurt İçi İhtisas Fuarları ve İzmir Enternasyonal Fuarı’nda 150 (yüz elli) Türk Lirasıdır. IDEF Uluslararası Savunma Sanayi Fuarı’nda ise 1.000 (bin) Türk Lirasıdır. Alan olarak verilen destek ise her bir fuar katılımı için işletme başına azami 50 (elli) m2’dir. Ancak yurt içi uluslararası ihtisas fuarlarında makine, mobilya, mermer gibi büyük ürün sergileme alanına ihtiyaç duyulan işkollarında destek alanı azami 100 (yüz) m2‘ye kadar arttırılabilir. Destekten yararlanmak isteyen işletmenin, fuar başlama tarihinden en geç 3 (üç) iş günü öncesine kadar KOBİ Bilgi Sistemi üzerinden başvuru yapması gerekmektedir. Program süresince toplam destek tutarı 50.000 (elli bin) Türk Lirası’dır ve işletme 2 yıllık program süresince en fazla 4 (dört) fuara katılım desteği alabilir (Uygulama Esasları m. 8.1.2.)
2- Yurt Dışı İş Gezisi Desteği
2.1. Programdan Yararlanma Koşulları
Yurt dışı iş gezisi destek kapsamından yararlanabilmek için söz konusu iş gezisine en az 10 (on) işletmenin katılması ve destek talep eden işletmelerin yurt dışı iş gezisi programında yer alam tüm aktivitelere katılması gerekir. Ayrıca Yurt Dışı İş Gezisi Programına katılacak işletmenin faaliyet alanları ile iş gezisi programının uyumlu olması gerekir. Bu destekten yararlanmak isteyen işletme temsilcilerinin; işletme sahibi, ortağı veya çalışanı olması gerekir. Destekten yararlanmak isteyen işletmenin, Yurt Dışı İş Gezisi programı başlama tarihinden en geç 2 (iki) iş günü öncesine kadar KOBİ Bilgi Sistemi üzerinden başvuru yapması gerekmektedir. Destek kapsamına alınacak yurt dışı iş gezisi programında, işletmelerle yapılacak ikili iş görüşmelerinin ve ilgili Bakanlık tarafından yıllık yayınlanan Milli Katılım Organizasyonu Düzenlenecek Fuarlar Listesinde yer alan bir fuara ziyaretin bulunması gerekmektedir. Ziyaret kapsamında meslek kuruluşları ile toplantı, sanayi bölgesi, fabrika, teknopark gezileri, finans grupları vb. ile görüşmeler yer almalıdır. Organizasyon kapsamında yer alan her bir aktivite 2 (iki) günden fazla olamaz. Yurt dışı iş gezisi programında yapılacak aktivitelere ilişkin program akışı birbirleriyle uyumlu olmalıdır (Uygulama Esasları m. 8.2).
2.2. Program Kapsamında Sağlanan Destekler
İşletmelerin yeni teknik-teknoloji veya sektörel gelişmeleri takip etmeleri ve uluslararası işbirlikleri tesis etmeleri veya bu iş birliklerini artırmaları amacıyla organize edilen yurt dışı iş gezisi programlarına katılmalarına destek verilmektedir. Bu destek, KOSGEB Birimleri, TOBB veya Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu (TESK) tarafından düzenlenen Yurt Dışı İş Gezisi Programlarında işletme temsilcilerinin, konaklama, ulaşım giderlerini ve yurt dışı iş gezisi programı ile ilgili tercüme, rehberlik giderleri, fuar giriş ücretleri ve toplantı-organizasyon giderlerini kapsamaktadır. Ulaşım giderleri desteği kapsamında ilgili kişinin bulunduğu yerden yurt dışı iş gezisinin düzenlendiği ülkeye veya birden fazla ülkeye gidilecek ise ülkeden ülkeye yapılan havayolu, karayolu, demiryolu ve denizyolu olmak üzere her türlü ulaşım araçlarının gidiş-dönüş bilet ücretleri bulunmaktadır. Her bir yurt dışı iş gezisi için işletme başına sağlanacak azami destek; Kuzey Amerika, Güney Amerika ve Avustralya kıtası ile Asya Pasifik Ülkeleri için 5.000 (beş bin) TL, Çin Halk Cumhuriyeti dahil diğer ülkeler için 3.000 (üç bin) TL şeklinde olmak üzere gidilecek ülkeye göre değişmektedir. Program süresince desteğin üst limiti 20.000 TL’dır (Genel Destek Programı Uygulama Esasları m. 8.2).
V- SONUÇ
Küreselleşmenin etkisiyle gelişen dünya ticaretinde serbest piyasa ekonomisi ve onun ayrılmaz bir parçası olan rekabet, işletmelerin sürdürülebilir büyümesinde olduğu gibi ülkelerin kalkınmasında da kilit rol oynamaktadır. Devletlerin temel amacı ekonomik kalkınma ve sosyal refahın sağlanmasıdır. Devletler, bu hedefe ulaşmak için çeşitli teşvik uygulamalarını araç olarak kullanmaktadır. Fuar teşvikleri bu araçlardan bir tanesidir. Fuarlar, hem ulusal hem de uluslararası pazarda tanınmak ve tutunmak için önemli bir iletişim aracıdır. İşletmeler için büyük bir pazarlama kanalı olan fuarlara katılım zaman, emek maliyeti yanında aynı zamanda para maliyetidir. Bu unsurlardan en fazla eksikliği hissedilen elbetteki para maliyetidir. Anadolu da çok sayıda işletmeler maddi imkânsızlıkları sebebiyle fuarlara katılamamaktadır (İlter ve Çetinkaya, 2014). Bu anlamda fuar teşvikleri, Türk işletmelerine ulusal ve uluslararası pazarlarda rekabet gücü kazandıracaktır. Devlet tarafından sağlanan fuar teşviklerini fuarlara katılım ve fuar tanıtımı olmak üzere iki temel başlık altında toplamak mümkündür. Katılım ve tanıtım teşvikleri hem yurt dışı fuarlarına hem de yurt içi fuarlarına yöneliktir. Ancak yurt içindeki fuarlara yönelik teşvikler uluslararası nitelikte sektörel fuarlara ilişkindir. Yurt içinde uluslararası nitelikte olmayan fuarlar devlet tarafından desteklenmemektedir. Buradan yola çıkarak diyebiliriz ki, devlet tarafından sağlanan fuar teşvikleri, Türk işletmelerinin uluslararası pazarlarda yer almasını ve bu pazarlarda rekabet gücüne sahip olmasını destekleyerek ihracatın artırılmasını dolaylı olarak teşvik etmektedir. Yurt içi fuarlara destek ise KOSGEB tarafından sağlanmaktadır. KOSGEB tarafından KOBİ niteliğindeki işletmelere sağlanan fuar destekleri; Yurt İçi İhtisas Fuarları, Yurt İçi Uluslararası İhtisas Fuarları, İzmir Enternasyonal Fuarı ve IDEF Uluslararası Savunma Sanayi Fuarı’na katılım ve yurt dışı iş gezisi destekleridir. KOSGEB kapsamında sağlanan desteklerin tamamı fuarlara katılım desteğine ilişkindir. İşletmelerin pazar paylarının artırılmasında önemli yollardan bir tanesi de markalaşmasıdır. Markalaşma, uluslararası pazarlarda kendine yer bulmak isteyen işletmeler için oldukça önemlidir. Bu nedenle işletmelerin hem yurt içinde hem de yurt dışında markalaşma faaliyetlerinin desteklenmesi gerekmektedir. Türk markalarının uluslararası pazarlarda rekabet gücüne sahip olması amacıyla başlatılan ve dünyada başka bir örneği olmayan TURQUALITY® programı da fuarlara yönelik destekler sunmaktadır. Son yıllarda fuar teşviklerine ilişkin önemli mevzuat değişiklikleri yapılmıştır. Bu değişiklikler sonucunda döviz kazandırıcı hizmet sektörleri de destek kapsamına alınmıştır. Sonuç olarak, ülkemizdeki işletmelerin uluslararası pazarlarda tutunabilmeleri için sektördeki değişiklikleri ve yenilikleri takip edebilecek imkânlara sahip olmaları gerekir. Bu anlamda önemli bir işlev üstlenen fuarlara katılımın ve fuar tanıtımlarının yetkili kurumlarca desteklenerek çok sayıda işletmelerin katılım sağlayacağı etkili bir fuar teşvik politikasının oluşturulmasına yönelik çalışmalarının yapıldığı anlaşılmaktadır. Bu anlamda döviz kazandırıcı hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren şirketlerinde teşvik kapsamına alınması son derece önemli bir adımdır.
Seniha DAL